Λογοτεχνία Α΄Λυκείου
Παράδοση και Μοντερνισμός στη Λογοτεχνία
Φύλλο Εργασίας
Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ – Κ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ
Σας δίνονται τα ποιήματα «Αλεξανδρινοί
βασιλείς» του Κ. Π. Καβάφη (σχολ. βιβλ. σ. 435-437) και «[Είμαστε κάτι...]» του Κ. Καρυωτάκη.
Αφού λάβετε υπόψη σας τα χαρακτηριστικά της ποίησης του καθενός, να
απαντήσετε στις ομαδικές ερωτήσεις:
[Δίνεται ένα πλαίσιο για τον Κ. Καρυωτάκη καθώς και το ποίημά του
[Είμαστε κάτι...]]
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ανήκει
στη συλλογή Ελεγεία και σάτιρες. Είναι σονέτο κι έχει γραφεί σύμφωνα με
τις απαιτήσεις της παραδοσιακής ποίησης. Αν όμως το μελετήσουμε πιο προσεκτικά,
υπάρχει κάποια χαλάρωση στο ρυθμικό βάδισμα του στίχου, για να εκφράσει όλα τα
αισθήματα της διάλυσης και του πόνου, που διακατέχουν την ψυχή του ποιητή.
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες
κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες
|
|
|
|
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ' άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.
|
|
|
|
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.
|
|
|
|
Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε.
|
καδένες: αλυσίδες για ρολόι της τσέπης, που είναι συνήθως χαλαρές.
Χαρακτηριστικά της γραφής του Κ.
Καρυωτάκη:
Ο Κώστας Καρυωτάκης ανήκει σε μια γενιά που έχει βιώσει εξαιρετικά δύσκολες
κι επίπονες εμπειρίες (Βαλκανικούς πολέμους, Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος,
Καταστροφή της Σμύρνης, δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου). Εμπειρίες που
δημιούργησαν ένα αίσθημα ανασφάλειας απέναντι στην ιστορική πραγματικότητα και
οδήγησαν τους νέους ανθρώπους εκείνης της εποχής σε μια δυσπιστία απέναντι στην
κοινωνία και στην ικανότητά της να διαμορφώσει ένα σταθερό και ασφαλές
περιβάλλον.
Το κυρίαρχα συναισθήματα της γενιάς του Καρυωτάκη είναι η ανασφάλεια, ο
ψυχικός κάματος, η δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα της ζωής, το
αίσθημα του ανικανοποίητου και φυσικά της παρακμής, όπως αυτή εκδηλώνεται σε
κάθε έκφανση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
Η ποίηση του Κ. Καρυωτάκη εντάσσεται στο νεοσυμβολισμό.
Γύρω στα 1920 κάνουν την εμφάνισή τους ορισμένοι ποιητές βαθύτατα
επηρεασμένοι απ’ το γαλλικό συμβολισμό, τους οποίους συνήθως κατατάσσουμε στη
λεγόμενη ομάδα του νεοσυμβολισμού. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της ομάδας είναι οι
Κώστας Ουράνης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Τέλλος Άγρας, Μήτσος Παπανικολάου, Μαρία
Πολυδούρη, Κώστας Γ. Καρυωτάκης, καθώς και ορισμένοι άλλοι ελάσσονες ποιητές.
Όλοι αυτοί, κυρίως στο διάστημα της δεκαετίας 1920-1930, γίνονται
συντελεστές ορισμένων ουσιαστικών αλλαγών στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης,
την οποία ανανεώνουν και θεματικά και μορφικά. Πιο συγκεκριμένα:
- απομακρύνονται και αποδεσμεύονται από την παλαμική μεγαλοστομία και από
τον ποιητικό ρητορισμό
- εισάγουν το χαμηλόφωνο και ιδιαίτερα μουσικό τόνο στην ποίησή τους και
γίνονται εκφραστές κυρίως τραυματικών συναισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων.
Οι ποιητές αυτοί, επειδή ακριβώς έχουν επηρεαστεί έντονα από το κλίμα και
την ατμόσφαιρα του γαλλικού συμβολισμού, είναι οπαδοί του χαμηλού και ήπιου
λυρισμού, που εκφράζει κυρίως τους εσωτερικούς κυματισμούς του μεμονωμένου και
μοναχικού ατόμου. Ο ποιητικός, δηλαδή, νεοσυμβολισμός, ως ποιητική πράξη,
εκφράζει το άτομο το τραυματισμένο από τη γύρω σκληρή πραγματικότητα, που όμως
αποσύρθηκε στον εαυτό του και αναζητά τη λύτρωση στη φυγή προς το παρελθόν και
στη νοσταλγία για ό,τι έχει περάσει και χαθεί οριστικά.
Απ’ αυτό το κλίμα της νεο-ρομαντικής και ουτοπικής νοσταλγίας ξεφεύγει
κάπως μόνον ο Καρυωτάκης, ο οποίος δε γράφει ποίηση ερήμην της ιστορίας και της
τραυματικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει. Σε αντίθεση με τους άλλους
νεοσυμβολιστές, γίνεται εκφραστής αυτής της πραγματικότητας που τη σατιρίζει
και τη σαρκάζει. Γι’ αυτό και είναι ο κορυφαίος ποιητής του νεοσυμβολισμού.
Συνοπτικά η διάκριση ανάμεσα στους συμβολιστές και τους νεοσυμβολιστές
έγκειται στις εξής διαφοροποιήσεις:
Η γενιά των συμβολιστών (1900-1910) κινείται υπό την επίδραση της ποίησης
του Κωστή Παλαμά, συνθέτει ποιήματα υποβλητικά, ελεγειακής διάθεσης, με ασαφείς
εικόνες και θόλωμα του νοήματος, χωρίς όμως να συνδέει τη μελαγχολική διάθεση
με την τραυματική επίδραση της σύγχρονης πραγματικότητας.
Ενώ η γενιά των νεοσυμβολιστών, με κυρίαρχο εκπρόσωπο τον Κώστα Καρυωτάκη,
απομακρύνεται από την επίδραση του Παλαμά, εκφράζει εναργέστερα το αδιέξοδο της
ύπαρξης και το αίσθημα του ανικανοποίητου, συνδέοντας όμως καθαρότερα τα
συναισθήματα αυτά με την επίδραση της πραγματικότητας. Συνάμα οι νεοσυμβολιστές
ωθούν την ποίηση πλησιέστερα στις ανατροπές του μοντερνισμού.
Έτσι, στο σονέτο του ο Καρυωτάκης, επιχειρεί με μια σειρά εικόνων να
αποδώσει την αίσθηση διάλυσης που χαρακτηρίζει τον ίδιο, αλλά και συνολικότερα
τη γενιά του. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε πως οι τρεις πρώτες στροφές ξεκινούν
με το α’ πληθυντικού ρήμα «είμαστε», που υποδηλώνει πως ο ποιητής εκφράζει με
τα λόγια του ένα ευρύτερο πλήθος ανθρώπων. «Είμαστε κάτι», σχολιάζει ο ποιητής,
αφήνοντας την αόριστη αντωνυμία «κάτι» να υπονομεύσει την υπόστασή τους και να
αποδώσει το αίσθημα παρακμής και παραίτησης που έχει κυριεύσει το μεγαλύτερο
μέρος της γενιάς του. Είναι εμφανής η πικρία του ποιητή και η διάθεση σαρκασμού
απέναντι στον εαυτό του και στους ομηλίκους του, όταν τους περικλείει όλους
στην υποτιμητική απροσδιοριστία της λέξης «κάτι».]
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
Α’ ΟΜΑΔΑ: Αφού
επισημάνετε: α) τη γλώσσα, β) τη μορφή, γ) το νόημα των δύο ποιημάτων
διακρίνετε το πιο παραδοσιακό και το πιο μοντέρνο, αιτιολογώντας την απάντησή
σας.
Β’ ΟΜΑΔΑ: Να εντοπίσετε
τα σύμβολα των δύο ποιημάτων και να προσπαθήσετε να τα ερμηνεύσετε. Ποια
θεωρείτε πιο συγκεκριμένα και άμεσα ερμηνευόμενα και γιατί;
Γ’ ΟΜΑΔΑ: Από ποιους
χώρους προέρχονται τα σύμβολα στα δύο ποιήματα; Ποια σημασία έχει κάθε φορά η
επιλογή για τον σκοπό του ποιήματος;
Δ’ ΟΜΑΔΑ: Να βρείτε τα σχήματα
λόγου και τη λειτουργία τους μέσα στα δύο ποιήματα.
Ε’ ΟΜΑΔΑ: Να
προσδιορίσετε το ύφος και τη μορφή
της γλώσσας στα δύο ποιήματα· σε ποιο ρηματικό πρόσωπο γράφει ο κάθε ποιητής
και τι επιτυγχάνει με αυτή του την επιλογή;
