Για τους μαθητές της Α' Λυκείου,

ενόψει των Εξετάσεων και της Τράπεζας Θεμάτων....

 

Έκθεση Α’ Λυκείου

Ορισμοί Εννοιών και Σχεδιαγράμματα για την Παραγωγή Γραπτού Λόγου

Θέμα 1ο

ΑΓΑΠΗ - ΕΡΩΤΑΣ - ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Αγάπη είναι εκείνη η συναισθηματική κατάσταση που μας οδηγεί να προσφέρουμε, ως αποτέλεσμα της ελεύθερης εκλογής μας, και δεν καθορίζεται από τις ανάγκες μας. Η αγάπη όμως είναι και φαινόμενο επικοινωνίας. Άλλες φορές γινόμαστε πομπός κι άλλες δέκτης αγάπης. Γι’ αυτό και είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο ο ένας να ισχυρίζεται ότι αγαπά τον άλλο κι ο άλλος να το αμφισβητεί. Έτσι, από τη θέση του πομπού το κριτήριο της αγάπης είναι το συναίσθημα που νιώθουμε για τον άλλον. Από τη θέση του δέκτη το κριτήριο παύει όμως να είναι το συναίσθημά του, είναι πλέον η συμπεριφορά του προς εμάς.

ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
• Η αγάπη των παιδιών προς τους γονείς
• Η αγάπη των γονέων προς τα παιδιά
• Η αγάπη προς την πατρίδα (φιλοπατρία/πατριωτισμός)
• Η ερωτική αγάπη
• Η συγγενική αγάπη
• Η αγάπη προς το συνάνθρωπο (φιλαλληλία)
• Η αδελφική αγάπη
• Η φιλική αγάπη
• Η αγάπη προς τον εαυτό μας
• Η αγάπη προς το Θεό
• Η συναδελφική αγάπη
• Η αγάπη προς την παράδοση
• Η αγάπη προς τη φύση
• Η αγάπη προς ένα επάγγελμα
• Η αγάπη προς την τέχνη
• Η αγάπη προς την επιστήμη
• Η αγάπη προς μία ιδέα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
• η καθολικότητα, η απολυτότητα και η απουσία πνεύματος διακρίσεων
• η ανιδιοτέλεια και η αγνότητα των αισθημάτων και των προθέσεων
• η απουσία σκοπιμοτήτων και μικροϋπολογισμών
• η ανοχή και η ανεκτικότητα προς τη διαφορετικότητα
• η ανυπόκριτη εμπιστοσύνη και η απουσία της καχυποψίας
• η γενναιοδωρία, η μεγαλοψυχία και η καλοσύνη
• ο περιορισμός της κτητικότητας και ο σεβασμός στην αυτονομία της προσωπικότητας του άλλου
• η ανυπαρξία έπαρσης, εγωκεντρισμού και αλαζονείας
• η ψυχική συμμετοχή στη χαρά και στη λύπη του συνανθρώπου, που εκδηλώνεται ως συμπαράσταση.
• η διάθεση για συγνώμη, η απουσία μνησικακίας, η ανεξικακία
• η διάθεση προσφοράς που φτάνει ως την αυτοθυσία και δεν αναζητεί δικαίωση και ανταλλάγματα

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Α. Κοινωνικό επίπεδο:
• Συμβάλλει στη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, που χαρακτηρίζονται από ανιδιοτέλεια, αφοσίωση, αμοιβαία εμπιστοσύνη και φιλική διάθεση
• Eξευγενίζει το συναισθηματικό κόσμο και διαμορφώνει το αναγκαίο κλίμα ψυχικής και συναισθηματικής επαφής, αμοιβαίας προσέγγισης και βαθύτερης επικοινωνίας, χωρίς ωφελιμιστικά κριτήρια
• Αποδιώχνει την αίσθηση της μοναξιάς, αφού καλύπτει τις συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων
• Περιστέλλει την εγωκεντρική προσέγγιση των πραγμάτων και τον άκρατο ατομικισμό. Με το αίσθημα της αγάπης το άτομο απομακρύνεται από τα στενά πλαίσια του «εγώ» και μεταβαίνει προς
το «εσύ».
• Αποτρέπει τον ανταγωνισμό και το συγκρουσιακό κλίμα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Β. Ψυχικό – Ηθικό επίπεδο:
• Συντελεί στην ψυχολογική ισορροπία του ατόμου
• Προσανατολίζει το άτομο στην αντιμετώπιση της ζωής με αισιόδοξη και ελπιδοφόρα διάθεση
• Ισχυροποιεί τις ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου, ενισχύοντάς τον εσωτερικό κόσμο του με υπομονή, εγκαρτέρηση και αντοχή
• Ηθικοποιεί τη συμπεριφορά του ατόμου, διαμορφώνοντας μια στάση ζωής που χαρακτηρίζεται από την ειλικρίνεια, την εντιμότητα, την αγνότητα των προθέσεων
Γ. Ιδεολογικό επίπεδο:
• Προσδίδει ουσιαστικό νόημα στη ζωή του ανθρώπου με την ανθρωπιστική προσέγγιση των πραγμάτων και τον προσανατολίζει στην κατάκτηση υψηλών αξιών και την πραγμάτωση ιδανικών
• Αποτρέπει τους διαχωρισμούς των ατόμων με κριτήριο τις ιδεολογικές τους αντιλήψεις
• Απομακρύνει τη δογματική προσκόλληση σε εγωκεντρικές αντιλήψεις, τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό

Δ. Δημιουργικό επίπεδο:
• Αναδεικνύει τη δημιουργική διάθεση του ανθρώπου
• Αποτελεί πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας
Ε. Διεθνιστικό επίπεδο:
• Απαλλάσσει από αρνητικούς προϊδεασμούς, προκαταλήψεις και ρατσιστικές αντιλήψεις
• Καλλιεργεί πνεύμα ανοχής και ανεκτικότητας προς τη διαφορετικότητα
• Αναπτύσσει πνεύμα οικουμενικής και φιλειρηνικής συνείδησης

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΑΓΑΠΗΣ

• Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, στις οποίες, στο πλαίσιο των σύγχρονων τεχνολογικά αναπτυγμένων καταναλωτικών κοινωνιών, κυριαρχούν:
• Ο άκρατος ατομικισμός
• οι εμπορευματοποιημένες, συμβατικές, επιφανειακές σχέσεις
• το ανταγωνιστικό πνεύμα
• η απροσωποποίηση
• το αίσθημα της μοναξιάς
• η εκμετάλλευση το συνανθρώπου ως μέσου για την επίτευξη ενός ιδιοτελούς στόχου

 • Τα φαινόμενα ρατσισμού, φυλετικού και κοινωνικού, όπως:

• o η αρνητική αντιμετώπιση των μειονοτήτων και των μεταναστών,
• o η άνιση μεταχείριση των εκπροσώπων άλλων φυλών και εθνών σε πολλές χώρες,
• o η αναβίωση φασιστικών και νεοναζιστικών αντιλήψεων,
• o η απαξιωτική αντιμετώπιση και περιθωριοποίηση διάφορων
• κοινωνικών ομάδων (ναρκομανών, φορέων ή ασθενών με
• AIDS κ.λπ.),
• o η υποτιμητική στάση απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες

 • Η παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως:
η εκμετάλλευση των παιδιών η άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας οι παράνομες φυλακίσεις και τα βασανιστήρια, που επιβάλλουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα η υποτιμητική/ προσβλητική αντιμετώπιση της γυναίκας, κυρίως στις υπανάπτυκτες χώρες.
οι εστίες πολέμου σε διάφορα μέρη της Γης
το φαινόμενο της ανεργίας

• Οι απάνθρωπες συνθήκες ζωής σε διάφορες περιοχές του πλανήτη,
όπως:
προκλητικές ανισότητες, που περιθωριοποιούν μεγάλες μάζες πληθυσμών πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση αναλφαβητισμός 

• Η έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας, η οποία:
προκαλεί αισθήματα καχυποψίας, δυσπιστίας προς τους άλλους κι ακυρώνει την ανιδιοτελή προσέγγιση και επικοινωνία.
κλονίζει τις ανθρώπινες σχέσεις και καλλιεργεί το μίσος και την εχθρότητα.
• Η εμπορευματοποίηση της σύγχρονης ζωής που ωθεί το άτομο σε αγοραπωλησία, σωματική και πνευματική στο όνομα της αγάπης.
• Η υποβάθμιση και η άκρατη σχετικοποίηση των ηθικών αξιών, με αποτέλεσμα να μη διαθέτει ο σύγχρονος άνθρωπος ένα σταθερό σύστημα ηθικής συμπεριφοράς

ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΕΡΩΤΑ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ -ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ
• σεξουαλική αγωγή/ ενημέρωση
• προβλήματα ερωτικής επικοινωνίας με το άλλο φύλου
• υπερπληροφόρηση για ερωτικής φύσεως ζητήματα
• κοινωνικοί κανόνες και ερωτικές σχέσεις
• η ηθική διάσταση των ερωτικών σχέσεων
• η εμπορευματοποίηση των ερωτικών σχέσεων
• ερωτική αυτογνωσία
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟΥΣΙΑΣ ΑΓΑΠΗΣ
Α. Σε ατομικό επίπεδο:
• μοναξιά
• χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση
• ανασφάλεια φόβος
• αυτοενοχοποίηση
• αίσθημα προσωπικής απόρριψης
Β. Σε κοινωνικό επίπεδο:
• αδυναμία ουσιαστικής επικοινωνίας και συνεργασίας
• προστριβές συγκρούσεις

Θέμα 2ο

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Τα λεξικά ορίζουν την οικογένεια ως ομάδα ανθρώπων που συνδέονται με δεσμούς συναισθηματικούς, αίματος ή γάμου και συνήθως κατοικούν κάτω από την ίδια στέγη. Είναι η πρώτη και διαχρονικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και πάνω σε αυτήν στηρίζεται ολόκληρη η

οργανωμένη κοινωνία.

Ο θεσμός αυτός είναι πανάρχαιος και διατοπικός. Στο πέρασμα του χρόνου γνώρισε αλλαγές ως προς τον αριθμό των μελών του και τη δομή του. Στην κοινωνιολογία γίνεται λόγος για οικογένειες εκτεταμένες, πολυμελείς, πατριαρχικές, πολυγαμικές και μονογαμικές, πυρηνικές, μονογονεϊκές και «ανασυγκροτημένες», ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται.

ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

• Στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες καθώς και γενικότερα στην Ευρώπη επικρατεί κυρίως η πυρηνική οικογένεια ως αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικών συγκυριών. Αυτή αποτελείται από τους γονείς και το παιδί ή τα παιδιά. Στο πλαίσιο της, τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα αναλαμβάνουν την οικονομική στήριξη και την αγωγή των παιδιών, επιλύουν από κοινού τα προβλήματα, ζουν με συντροφικότητα, σεβασμό και αλληλεγγύη (με την προϋπόθεση ότι λειτουργεί σωστά και

εκπληρώνει τη αποστολή της).

• Άλλη μορφή οικογένειας θεωρείται η ελεύθερη συμβίωση, η οποία άρχισε να εμφανίζεται κατά τη δεκαετία του 1970 και υπήρξε αποτέλεσμα των αλλαγών στις κοινωνικές αξίες και τις αντιλήψεις των νέων για το γάμο, το διαζύγιο και τα εκτός γάμου παιδιά. Οι ελεύθερες συμβιώσεις αυξάνονται στην Ευρώπη συνεχώς, τουλάχιστον πριν το ζευγάρι αποκτήσει παιδιά (το ίδιο και στις Η.Π.Α. από τη δεκαετία του ’80 και μετά).

• Συνήθης μορφή οικογένειας είναι η μονογονεϊκή η οποία σχηματίζεται μετά από το θάνατο το διαζύγιο, το χωρισμό, την εγκατάλειψη ή τη συναινετική αποχώρηση του ενός εκ των δύο συζύγων -

γονέων. Συνήθως αρχηγός είναι η μητέρα, αλλά αυξάνει και ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών με αρχηγό τον πατέρα μόνο.

• Η διευρυμένη οικογένεια, στο πλαίσιο της οποίας συνυπάρχουν τρεις γενιές (παιδιά, γονείς, παππούδες), συναντάται σε αγροτικές περιοχές, όπου το μοίρασμα της γης θα σήμαινε τη μείωση της οικονομικής δύναμης των μελών της. Ωστόσο και εκεί αρχίζουν τα τελευταία χρόνια τα παιδιά να επιλέγουν να ζουν μακριά από τους γονείς τους.

• οι λεγόμενες «ανασυγκροτημένες» οικογένειες δημιουργούνται ύστερα από πρώτο γάμο ή εκ νέου γάμο ή από ελεύθερη συμβίωση ατόμων που είχαν παιδιά με προηγούμενους συντρόφους ή συζύγους.

Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

• Ικανοποιεί την ανάγκη του για συντροφιά, στις χαρές και τις λύπες, και υπέρβαση του αισθήματος της μοναξιάς (υπαρξιακής και κοινωνικής)

• Παρέχει αίσθημα ασφάλειας στα μέλη της και ιδιαίτερα στα παιδιά που ακόμη διαπλάθονται ως προσωπικότητες και έχουν ανάγκη να ανήκουν σε μια ομάδα και να λαμβάνουν αγάπη και φροντίδα.

• Στηρίζει τα μέλη οικονομικά καθώς οι εργαζόμενοι γονείς αναλαμβάνουν, από κοινού, τα έξοδα της συμβίωσης, του νοικοκυριού και φυσικά πρώτα και πάνω από όλα των παιδιών τους (υγεία,

εκπαίδευση, ψυχαγωγία κλπ.).

• Τα μέλη της οικογένειας συνηθίζουν να υπακούν εκούσια σε άτυπους κανόνες συμβίωσης, έτσι ώστε να συνυπάρχουν αρμονικά μεταξύ τους ενισχύοντας τις αρετές του σεβασμού στον συνάνθρωπο, της πειθαρχίας, στους θεσμούς και της αλληλοβοήθειας, με συνέπεια να

σέβονται περαιτέρω τους κοινωνικούς κανόνες.

ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
• η αύξηση του αριθμού των διαζυγίων
• η αύξηση του αριθμού των ζευγαριών που συμβιώνουν ελεύθερα
• η αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου από τους νέους (κάτω των 30 ετών κυρίως)
• η αύξηση του αριθμού των παιδιών εκτός γάμου (με φυσικό ή τεχνητό τρόπο)
• η αύξηση του αριθμού των αμβλώσεων
• η ενδοοικογενειακή βία (κυρίως εις βάρος της γυναίκας)
• η κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων βίας εις βάρος των παιδιών μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον (στενό και ευρύ)

ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

• Η διαδικασία της εκπαίδευσης των παιδιών πραγματοποιείται εκτός οικογένειας στους ειδικούς παιδικούς σταθμούς, τα νηπιαγωγεία και σχολεία της χώρας

• Η φροντίδα της περίθαλψης των αδύναμων μελών, π.χ. των ατόμων τρίτης ηλικίας σε ειδικά ιατρικά κέντρα, κλινικές ή οίκους ευγηρίας

• Η ψυχαγωγία πραγματοποιείται εκτός σπιτιού σε εστιατόρια, καφετέριες, μουσικές σκηνές ή με φαγητό έτοιμο που είναι συχνά και πιο οικονομικό και δεν δεσμεύει τη νοικοκυρά πολλές ώρες στην κουζίνα

• Η αλλαγή των ηθικών αντιλήψεων επιτρέπει τις προγαμιαίες σχέσεις των ζευγαριών, τα διαζύγια και οι αμβλώσεις δεν καταδικάζονται από την κοινή γνώμη, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, οπότε οι πολίτες αποδεσμεύονται από ταμπού που καθόριζαν τις επιλογές τους

• Ο εργένης και ιδίως η εργένισσα όπως και ο/η διαζευγμένος/η δεν θεωρούνται αποτυχημένοι, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, και έτσι δεν προβαίνουν σε «συμβατικούς» γάμους για να αποφύγουν τον κοινωνικό στιγματισμό

• Η χειραφέτηση της γυναίκας στην επαγγελματική, πολιτική, κοινωνική ζωή της επιτρέπει να ζήσει χωρίς σύζυγο προστάτη, εφόσον το επιθυμεί. Αλλά, ταυτόχρονα, επιβαρύνει τη γυναίκα σύζυγο και μητέρα με τις βαριές ευθύνες της εργαζόμενης, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί πάντα να αντεπεξέρχεται στους πολλαπλούς ρόλους της και να παύει να είναι ο συναισθηματικός πόλος του «σπιτιού» όπως συνέβαινε στο παρελθόν.

• Πολλοί γονείς, για να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις της σύγχρονης οικογένειας, υπερεργάζονται με συνέπεια να λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι και να κλονίζεται, σταδιακά, η μεταξύ τους επαφή και επικοινωνία καθώς και η επαφή με τα ίδια τα παιδιά τους (έλλειψη θαλπωρής στο σπίτι, απουσία διαλόγου και κοινής ψυχαγωγίας, αποξένωση)

• Η διεύρυνση του «χάσματος» των γενεών, που οφείλεται στις ραγδαίες ανακατατάξεις στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας που επηρεάζουν την οικονομία, την πολιτική, τις ιδεολογίες. Οι ταχύτατες αλλαγές αφομοιώνονται γρήγορα από τους νέους, αλλά όχι από τους ηλικιωμένους με αποτέλεσμα την ασυνεννοησία και τη σύγκρουση.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

• καλλιέργεια του σεβασμού ανάμεσα στους δύο συζύγους (π.χ. από το σύζυγο στη γυναίκα νοικοκυρά)

• ισότιμη γονεϊκή ευθύνη (ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα και όχι άμετρη επιβάρυνση της δεύτερης)

• λήψη της απόφασης για γάμο με σύνεση και αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό μας και το σύνολο

• οικονομική ενίσχυση των νέων ζευγαριών από το κράτος

• περισσότεροι και εκσυγχρονισμένοι παιδικοί σταθμοί στους χώρους

εργασίας των γονέων, από την πολιτεία

• επιμορφωτικά σεμινάρια/ημερίδες προς τους γονείς σε όλα τα σχολεία της χώρας ή στους δήμους και τις κοινότητες (για τις ευθύνες της μητρότητας και της πατρότητας)

• ειδικό μάθημα «οικογενειακής αγωγής» για προγράμματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε και τα παιδιά να κατανοήσουν τη «δυναμική» της οικογένειας και να συμβάλουν αργότερα ως ενήλικες στην εξυγίανση του θεσμού